fbpx
Historia

Wincenty Pol

Wincenty Pol – twórca nazwy Wisła Śmiała

Jego ojciec – Franciszek Ksawery Pohl (pierwotna, pruska forma nazwiska rodziny)[1] – był Niemcem urodzonym we wsi Kępa Tolnicka (3 km na zachód od Reszla) na Warmii, zaś matka – Eleonora – pochodziła ze spolonizowanej rodziny francuskiej Longchamps de Berier i była córką protoplasty polskiego rodu Franciszka Longchamps de Bérier (ślub wzięli w 1800). Ojciec pracował w administracji austriackiej, następnie w Lublinie. W roku 1815 otrzymał szlachectwo galicyjskie (co pociągnęło za sobą zmianę nazwiska na austriackie „Poll von Pollenburg”). Odtąd wszyscy Pollowie używali nazwiska w takiej formie[2]. Po urodzinach Wincentego rodzina Pollów przeniosła się do Lwowa.

Wincenty po ukończeniu gimnazjum we Lwowie i kolegium jezuickiego w Tarnopolu, rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. Trzy lata po ich ukończeniu w 1830 został zastępcą lektora języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. Brał udział w powstaniu listopadowym jako podchorąży 10 Pułku Ułanów Litewskich, był ranny w czasie walk. W uznaniu zasług został odznaczony orderem Virtuti Militari i awansowany do stopnia podporucznika. Po upadku powstania 5 października 1831 roku przeszedł z oddziałem granicę z Prusami w okolicach Jastrzębia. Został internowany wraz z blisko 20-tysięczną armią w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy, gdzie przebywał do 12 października. Organizował pomoc dla powstańców udających się na emigrację, jako wysłannik gen. Józefa Bema przebywał w Lipsku, Dreźnie (tam poznał Adama Mickiewicza, który wyraził pozytywną opinię o jego próbach poetyckich), a później we Francji.

W obawie przed represjami ze strony zaborców przez kilka miesięcy ukrywał się w Zakopanem, co dało początek jego zainteresowaniu Tatrami. Pod koniec 1835 przebywał w Zagórzanach koło Gorlic, gdzie powstała Pieśń o ziemi naszej – najpopularniejszy utwór Pola, poetycki opis regionów Polski. W maju następnego roku zamieszkał w Kalnicy koło Sanoka, gdzie został administratorem dóbr Ksawerego Krasickiego. Próbował tam prowadzić działalność społeczno-oświatową wśród chłopstwa, z miernym jednak skutkiem. Zniechęcony tą sytuacją, zajął się studiami przyrodniczymi, ze szczególnym uwzględnieniem geografii. W tym okresie powstały jego poezje o tematyce górskiej oraz prace naukowe o etnografii i geografii Polski. W 1835 (z datą 1833) w Paryżu wydano anonimowo Pieśń Janusza, zbiór jego wierszy poświęconych bohaterstwu powstańców. W połowie 1839 zamieszkał w odrestaurowanym według własnego planu zamku w Lesku. Kolejne miesiące spędzał na wędrówkach po Karpatach, podczas których badał stosunki wodne i geologię tego obszaru oraz dokonywał obserwacji meteorologicznych. W 1840 przeniósł się do Glinika Mariampolskiego (dziś część Gorlic). Mieszkając tam 6 lat, nie zaniedbując poezji, zajął się poważniejszymi badaniami naukowymi. W latach 1841–1844 podróżował, prowadząc badania terenowe w Karpatach Wschodnich, na Pokuciu, Wołyniu, Polesiu, w Tatrach, Wielkopolsce, Kujawach i Pomorzu Gdańskim.

Mimo że w dziedzinie geografii był samoukiem, dzięki lekturze, badaniom terenowym i kontaktom z przedstawicielami różnych dziedzin wiedzy posiadł dość dużą wiedzę na ten temat. Mimo niewielkiego dorobku naukowego (najważniejsza praca do tej pory Rzut oka na północne stoki Karpat pod względem przyrodzenia – nowoczesny jak na owe czasy opis rzeźby terenu, hydrografii, podziału fizycznogeograficznego i elementów etnografii południowej Polski) w 1849 został mianowany profesorem nadzwyczajnym „geografii powszechnej, fizycznej i porównawczej” na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie objął pierwszą w Polsce, a drugą na świecie (po berlińskiej, założonej przez Carla Rittera) katedrę geografii (obecnie Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego). Rozpoczęte w styczniu 1850 r. wykłady obejmowały następujące tematy: Pięć części świata w zarysie, Oceanografia, Geografia starożytnego świata, Geografia monarchii austriackiej, Geografia Syrii i Palestyny ze względu na historię biblijną i etnografię Wschodu, Geografia fizyczna, Geografia północnego wschodu Europy, Geografia Ziemi Świętej, Geografia handlowa (pierwowzór geografii społeczno-ekonomicznej, wykłady prowadzone po raz pierwszy na uniwersytecie). Pol zapoczątkował cykl kursów geografii fizycznej dla przyszłych nauczycieli, jak również serię wyjazdów naukowych w okolice Krakowa, w Pieniny i Tatry. Niestety, z początkiem 1853 r. został usunięty z uniwersytetu ze względu na rzekomą nielojalność wobec władz zaborczych, a samą katedrę zlikwidowano. W tym krótkim okresie zdołał jednak stworzyć podstawy nowoczesnego nauczania geografii w oparciu o poglądy metodologiczne Carla Rittera i Alexandra Humboldta.W 1872 został wybrany członkiem Akademii Umiejętności. Zmarł pod koniec tego roku, 2 grudnia. Mimo pewnej niechęci, która go otaczała, będącej konsekwencją zmienności jego poglądów politycznych, doceniono jego zasługi naukowe i literackie, przenosząc prochy Wincentego Pola z cmentarza Rakowickiego w Krakowie do Krypty Zasłużonych w podziemiach kościoła Paulinów na Skałce.

Istnieją dwie placówki muzealne gromadzące zbiory związane z osobą poety i geografa: Muzeum Biograficzne Wincentego Pola w Lublinie (założone w 1972) i Izba Pamięci Wincentego Pola w Gdańsku-Sobieszewie (1977).

Przeczytaj również:
Ten serwis wykorzystuje pliki cookies
Korzystanie z witryny oznacza zgodę na ich zapis lub odczyt według ustawień przeglądarki.
X
X