183. Urodziny Wisły Śmiałej

Stowarzyszenie Wyspa zaprasza 3 lutego o godz. 18.00 do Przystani Ptasi Raj przy ul. Nadwiślańskiej 139B na okolicznościowe spotkanie dotyczące przebicia się i ukształtowania koryta Wisły Śmiałej. W programie historyczne prelekcje, pokaz filmów i slajdów, ogniska symbolizujące te, przy których ogrzewali się strażnicy wałów oraz quiz o Wyspie Sobieszewskiej. Wstęp wolny.

W drugiej połowie stycznia 1840 roku w górnym biegu Wisły nastała już odwilż. W tym czasie na północy trwała wciąż sroga zima. Nurt rzeki wpychał masy płynącego lodu do Wisły Gdańskiej (Leniwki), a powstał w wyniku tego zjawiska lodowy zator o długości 12 km sięgał od miejscowości Górki po Westerplatte. Gdańskowi groziła poważna powódź. 

W wyniku naporu wody na masy lodu w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku doszło do przerwania wydm na wysokości ówczesnej miejscowości Górki. Tym samym powstało nowe ujście Wisły nazwane przez Wincentego Pola Śmiałą Wisłą oraz dwie osady: Górki Wschodnie i Górki Zachodnie. 

Wisła Śmiała ma już 183 lata! 

To właśnie te wydarzenia upamiętnią symboliczne 183. Urodziny Wisły Śmiałej organizowane przez Stowarzyszenie Wyspa 3 lutego w Przystani Ptasi Raj. Podczas spotkania uczestnicy i uczestniczki wysłuchają prelekcji Rafała Jana Krause „Ciekawostki krajoznawcze okolic ujścia Wisły Śmiałej” o tym jak utworzyła się i zmieniła na przestrzeni lat Wisła Śmiała, obejrzą filmy i slajdy na temat Wyspy Sobieszewskiej i Wisły Śmiałej, wezmą udział w quzie z nagrodami. W planach także rozpalenie symbolicznych ognisk, które upamiętnią czas przełomu i strażników wałów, a także będą okazją do zrobienia pieczonych ziemniaków i kiełbasek. 

 – Na slajdach podczas spotkania zobaczymy absolutnie unikatową mapę pokazującą stan Górek trzy miesiące po przedarciu się Śmiałej Wisły przez wydmę. Na mapie widać, między innymi, nieuregulowane jeszcze brzegi, wyspy (kępy) po stronie zachodniej, stan zniszczeń we wschodniej części osady, Bałtyk (Ost See), który sięga niemal do końca obecnej ulicy Nadwiślańskiej oraz naniesione już plany śluzy w Płoni Wielkiej – opowiada Radosław Smilgin ze Stowarzyszenia Wyspa. 

Agenda
18:00 Przywitanie. 
Kawka i herbata. 
18:10 Rafał Jana Krause “Ciekawostki krajoznawcze okolic ujścia Wisły Śmiałej” o tym jak utworzyła się i zmieniła na przestrzeni lat Wisła Śmiała, w tym o Mierzei Messyńskiej i konstrukcjach regulujących ujście Wisły Śmiałej. 
19:00 Przerwa na poczęstunek. Pieczone kiełbaski i ziemniaki.
Pokaz slajdów / filmu.
19:30 Wolfgang Naujocks “Inhabitants of the Bohnsack Island – before, during and after World War II” / “Mieszkańcy wyspy Bohnsack – przed, w czasie oraz po II Wojnie Światowej” – prezentacja w języku angielskim, która będzie tłumaczona symultanicznie na polski. 
20:15 Quiz wiedzy o Wiśle i Wyspie. 

Wydarzenie jest sfinansowane ze środków Programu Społecznego Rozwoju Wyspy Sobieszewskiej, realizowanego przez Miasto Gdańsk w ramach przygotowań do Światowego Jamboree Skautowego w 2027 r. 

Wisła Śmiała – rys historyczny

W „Przewodniku historycznym po Wyspie Sobieszewskiej” Waldemara Nocnego czytamy fragmenty z „Przyjaciela Ludu” z 1843 roku na temat nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku: „(…) Wówczas to zbawczym zrządzeniem przeważyła się wzdęta woda Wisły na stronę prawego brzegu i zalała go a po wydmę piaszczystą gdańskiej niziny, wznoszącą się do 60 stóp nad poziom morski. (…) silną gwałtownością swego pędu, a posiłkowana urwistością partej przez siebie wydmy, wkrótce ją rozpłukała i runąć musiała.” To, że Wisła sama utorowała sobie drogę uchroniło pobliskie miejscowości przed zalaniem i znacznymi szkodami. 

Wydarzenie to poruszyło lokalną społeczność. Huk fal, przerywanych wydm i napierająca kra budziły powszechny strach. W relacji świadka czytamy „Przestaliśmy robić wiosłami, ale łódź naszą, która była łodzią morską rybacką z dętymi bokami, niosła woda na zator (…) w tejże chwili poczęła kra pękać i strzelać, jak gdyby z dział bito! A równocześnie roz­legł się straszny huk i szum w powietrzu, jak gdyby się cała ziemia trzęsła!”. 

By ułatwić transport wodny oraz żeglowanie zbudowano w latach 1887 – 1888 kamienną groblę, która przyczynia się do utrzymania drożności Wisły Śmiałej na tym odcinku. Obecnie falochron ma 700 metrów, wzmocniono też brzegi po zachodniej stronie ujścia, tak by powstał bezpieczny tor wodny dla niedużych statków, kutrów rybackich i jachtów. 

Tuż za groblą, po stronie Rezerwatu Ptasi Raj, znajduje się jezioro o ciekawej nazwie „Messyńskie”. Legenda, na ten temat mówi o statku „Messyna”, który rozbił się w tym miejscu ok. 1867 roku. 

Poeta i geograf Wincenty Pol nazwał powstałą w 1840 odnogę Wisły – Śmiałą. Szczegóły tych wydarzeń możemy poznać w Izbie Pamięci Wincentego Pola prowadzonej przez GAK Wyspę Skarbów, a także podczas okolicznościowego wydarzenia, które organizuje Stowarzyszenie Wyspa 3 lutego w Przystani Ptasi Raj, w Górach Wschodnich: 183. Urodziny Wisły Śmiałej.

Źródła: „Przewodnik historyczny po Wyspie Sobieszewskiej”, Waldemar Nocny, Gdańsk 2021