182. urodziny Wisły Śmiałej

Zima roku 1840 była wyjątkowo mroźna. 31 stycznia mijają 182 lata momentu, w którym spiętrzona kra stworzyła zator lodowy i doszło do przerwania wydm na wysokości ówczesnej miejscowości Górki. Tym samym powstało nowe ujście Wisły nazwane przez Wincentego Pola Śmiałą Wisłą oraz dwie osady: Górki Wschodnie i Górki Zachodnie.

Powstanie Wisły Śmiałej w 1840 roku oraz wykonanie Przekopu Wisły między Świbnem a Mikoszewem w 1895 roku to dwa historyczne wydarzenia, które doprowadziły do ukształtowania się obecnej Wyspy Sobieszewskiej.

Jest połowa stycznia 1840 roku. Świeci słońce i dmuchają zachodnie, wilgotne wiatry. Powodują nieoczekiwane roztopy oraz ruszenie lodów spod Włocławka. Jednocześnie na Żuławach rowy i kanały melioracyjne pokrywa lód. Woda oraz spiętrzone masy lodu płyną ku ujściu Wisły wzbierając coraz bardziej. Leżącym tu miejscowościom zagraża powódź.

W „Przewodniku historycznym po Wyspie Sobieszewskiej” Waldemara Nocnego czytamy fragmenty z „Przyjaciela Ludu” z 1843 roku na temat nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1840 roku: „(…) Wówczas to zbawczym zrządzeniem przeważyła się wzdęta woda Wisły na stronę prawego brzegu i zalała go a po wydmę piaszczystą gdańskiej niziny, wznoszącą się do 60 stóp nad poziom morski. (…) silną gwałtownością swego pędu, a posiłkowana urwistością partej przez siebie wydmy, wkrótce ją rozpłukała i runąć musiała.” To, że Wisła sama utorowała sobie drogę uchroniło pobliskie miejscowości przed zalaniem i znacznymi szkodami.

Wydarzenie to poruszyło lokalną społeczność. Huk fal, przerywanych wydm i napierająca kra budziły powszechny strach. W relacji świadka czytamy „Przestaliśmy robić wiosłami, ale łódź naszą, która była łodzią morską rybacką z dętymi bokami, niosła woda na zator (…) w tejże chwili poczęła kra pękać i strzelać, jak gdyby z dział bito! A równocześnie roz­legł się straszny huk i szum w powietrzu, jak gdyby się cała ziemia trzęsła!”. Szczegółowy opis wydarzeń znajduje się w dziale historia: https://www.gdansk.pl/historia/historie-gdanskie/smiala-czyli-cud-pod-gdanskiem,a,137102.

By ułatwić transport wodny oraz żeglowanie zbudowano w latach 1887 – 1888 kamienną groblę, która przyczynia się do utrzymania drożności Wisły Śmiałej na tym odcinku. Obecnie falochron ma 700 metrów, wzmocniono też brzegi po zachodniej stronie ujścia, tak by powstał bezpieczny tor wodny dla niedużych statków, kutrów rybackich i jachtów.

Tuż za groblą, po stronie Rezerwatu Ptasi Raj, znajduje się jezioro o ciekawej nazwie „Messyńskie”. Legenda, na ten temat mówi o statku „Messyna”, który rozbił się w tym miejscu ok. 1867 roku. W tle znajduje się jeszcze tragiczny wątek romantyczny, o którym można przeczytać na Facebooku „Chata na Wyspie”.

Poeta i geograf Wincenty Pol nazwał powstałą w 1840 odnogę Wisły – Śmiałą. Szczegóły tych wydarzeń możemy poznać w Izbie Pamięci Wincentego Pola prowadzonej przez GAK Wyspę Skarbów, a także podczas okolicznościowego wydarzenia, które organizuje Stowarzyszenie Wyspa 28 lutego w Przystani Ptasi Raj, w Górach Wschodnich: 182. Urodziny Wisły Śmiałej.

Źródła: „Przewodnik historyczny po Wyspie Sobieszewskiej”, Waldemar Nocny, Gdańsk 2021